Ομιλία της Νάντιας Βαλαβάνη στις εκδηλώσεις μνήμης κατά την 82 η επέτειο του Ολοκαυτώματος της Βιάννου

 

Παρέμβαση της Νάντιας Βαλαβάνη

στις εκδηλώσεις μνήμης κατά την 82^η επέτειο

του Ολοκαυτώματος της Βιάννου (14-16.9.1943)

                                      14.9.2025, στην Πλατεία, Αμιρά Βιάννου

Ευχαριστώ πολύ για την αποψινή σας πρόσκληση. Είναι τιμή για μένα η συμμετοχή μου στην εκδήλωση μνήμης για να τιμηθεί η θυσία μιας ολόκληρης επαρχίας, της επαρχίας Βιάννου και των χωριών της Δυτικής Ιεράπετρας.

 

Κι είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη που αυτό το κάνουμε με την παρουσία των εκπαιδευτικών, των μαθητών και των μαθητριών του 5^ου Γυμνασίου και του 5^ου Λυκείου Λάρισας, που ετοίμασαν κι ένα ολόκληρο πρόγραμμα γι΄ αυτό. Σ΄ ένα σχολειό που η διδασκαλία της σύγχρονης Ελληνικής ιστορίας τελειώνει το 1940 με το αν είπε ή όχι ο Μεταξάς το ΟΧΙ, οι εκδηλώσεις ιστορικής μνήμης, ξεκινώντας από το Πολυτεχνείο, είναι οι μόνες περιστάσεις για να ΄ρθούν τα παιδιά σ΄ επαφή τουλάχιστον με κορυφαίες στιγμές αυτής της περιόδου. Πιστεύω ότι ιδιαίτερα μ΄ αυτά που ακούσαμε προηγουμένως στον τόπο των εκτελέσεων από τους τελευταίους επιζώντες του Ολοκαυτώματος της Βιάννου, δε θα ξεχάσουμε - κι ούτε τα παιδιά θα ξεχάσουν ποτέ - αυτά που έγιναν εδώ τον Σεπτέμβρη του 1943. 

Συγκεντρωθήκαμε απόψε εδώ για να τιμηθεί η μνήμη σχεδόν μισής χιλιάδας ανθρώπων, δικών σας ανθρώπων, πατέρων και μανάδων σας και, σήμερα, κυρίως  παππούδων και γιαγιάδων σας, που «χάθηκαν» στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής - τα τρία τέταρτα απ’  αυτούς το μαύρο τριήμερο 12-14 Σεπτέμβρη του 1943. Και δεν χάθηκαν επειδή  έχασαν το δρόμο τους, αλλά επειδή σταμάτησε την πορεία της ζωής τους ένα γερμανικό βόλι, ριγμένο όχι από κάποιον SS αλλά από στρατιώτες της Βέρμαχτ, τους οποίους πολλοί απ’  τους εκτελεσμένους είχαν ταίσει και προσφέρει ένα ποτήρι κρασί αποβραδίς σπίτι τους. Για να τιμηθεί η μνήμη αυτών που η Γερμανική Διοίκηση του Φρουρίου Κρήτης επέβαλλε να μείνουν άταφοι, λες κι ήταν ήρωες αρχαίας Ελληνικής τραγωδίας, μιας κι ήδη από την εποχή του Κρέοντα και της Αντιγόνης ακόμη μεγαλύτερη ύβρι από το να σκοτώσεις τον εχθρό σου, ήταν να του αρνηθείς τον τελευταίο αποχαιρετισμό, ν’  αφήσεις τη σωρό του βορά στα ζώα και στα στοιχεία της φύσης.  

Για να τιμηθεί η μνήμη  των γυναικών, που έχασαν τα πάντα, πατέρα, άντρα και τα μεγαλύτερα αγόρια τους, και με μια δράκα μικρών παιδιών κρεμασμένα από τη φούστα τους γύρισαν πίσω στα καμένα σπίτια τους στα καμένα χωριά και στους καμένους ελαιώνες και χωράφια και χωρίς ένα κεραμίδι πάνω απ’  το κεφάλι τους άναψαν τις παραστιές τους στην ύπαιθρο για να ταϊσουν ένα πιάτο βραστά χόρτα, τα μόνα που είχαν μείνει άκαφτα, τα παιδιά τους. Αυτές οι γυναίκες ήταν πριν απ’  όλους τους άλλους που ξανάχτισαν τον τόπο σας πετραδάκι-πετραδάκι.

          Σήμερα πια ξέρουμε, μέσα από την προφορική ιστορία των μαρτυριών των επιζώντων και μέσα από το άνοιγμα – όσο κι όπως ανοίξανε – κυρίως των γερμανικών και βρετανικών αρχείων ποια ήταν η αφορμή και ποια η αιτία για ένα έγκλημα πολέμου, που ξεχωρίζει απ’  όλα τα ειδεχθή εγκλήματα πολέμου - κι ήταν πάρα πολλά αυτά – που έγιναν στην Κρήτη, αν σκεφτεί κανείς μόνο τα Βερβελάκια, 8 και 10 χρονών τα δυο κοριτσάκια, 15 χρονών το αγόρι: Όχι την εκτέλεση τους, γιατί υπάρχουν κι αλλού, σε άλλους μαρτυρικούς τόπους, σκοτωμένα παιδιά, αλλά το μαρτύριο που πέρασαν πριν τα σκοτώσουν επειδή δεν μαρτυρούσαν που κρυβόταν ο πατέρας τους: Από την περιγραφή του 18χρονου αδερφού τους για τα ποδαράκια τους όπως τα κουβαλούσε πάνω στο μουλάρι ο πατέρας τους στη μάνα τους νεκρά, καταλαβαίνω ότι τους είχαν κάνει μέχρι και φάλαγγα – σκεφτείτε: Φάλαγγα σε τρία μικρά παιδιά…

          Αφορμή ήταν η, χωρίς οποιοδήποτε ουσιαστικό στρατιωτικό λόγο, εκτέλεση των δυο από τους τρεις Γερμανούς «πατατάδες», που ήταν η φρουρά του Φυλάκιου της Σύμης, με εντολή του Μπαντουβομανώλη ελάχιστες μέρες μετά το χωρισμό της μέχρι τότε ενιαίας στο νομό Ηρακλείου Εθνικής Αντίστασης. Και παρά το γεγονός ότι τον προειδοποίησαν να μην το κάνει τόσο η πλευρά του ΕΛΑΣ, ο Ποδιάς, όσο και η SOE, η Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων των Εγγλέζων με τον επικεφαλής τους Τομ Ντονμπάμπιν, όπως κι ο ίδιος ο Μπαντουβάς παραδέχτηκε.

          Αιτία ήταν ο κυρίαρχα ΕΑΜικός χαρακτήρας της επαρχίας – δυο φορές καρφί στο μάτι των Γερμανών κι όχι μόνο – που έψαχναν πρόφαση για να κάνουν ότι έκαναν, όπως είχε προειδοποιήσει σύμφωνα και με τον Γιώργο Χρηστάκη ο επικεφαλής της Αμπβέρ, της υπηρεσίας αντικατασκοπίας της Βέρμαχτ, στο Ηράκλειο, ο Χάρτμαν, τους Βιαννίτες που είχαν συλληφθεί με αφορμή το δεύτερο σαμποτάζ στο αεροδρόμιο στο Καστέλλι Πεδιάδας τον Ιούλη του 1943: «Θα την κάψω τη Βιάννο, γιατί εκεί υπάρχει οργανωμένη αντίσταση και υποθάλπτουν αντάρτες και Άγγλους και γιατί είναι φωλιά ανταρτών τα βουνά της.»

          Πολλές δεκαετίες μετά απ’  τα γεγονότα αυτά η κυβέρνηση της ενιαίας πλέον Γερμανίας ζήτησε συγνώμη από τον Ελληνικό λαό. Ξεκαθάρισε ότι οικονομικά δεν του χρωστά τίποτα, ούτε καν το αναγκαστικό πολεμικό δάνειο από την Ελλάδα που εγγράφει αναγκαστικά η Τράπεζα της Ελλάδας στον ετήσιο ισολογισμό της, καθώς η ναζιστική κυβέρνηση είχε πληρώσει μερικές δόσεις του. Μας διαβεβαίωσε ωστόσο ότι μας χρωστά ηθικά και μας παρότρυνε να κάνουμε από κοινού ότι μπορούμε ώστε να μάθει ο Γερμανικός λαός, που δεν ξέρει, το κόστος σε αίμα της Γερμανικής Ναζιστικής Κατοχής για την Ελλάδα. Κι επειδή η σύγχρονη Γερμανία φαίνεται να παίρνει τόσο σοβαρά το ιστορικό της χρέος, ώστε π.χ. όσον αφορά το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα να το ξεπληρώνει εμποδίζοντας την εφαρμογή οποιουδήποτε ουσιαστικού μέτρου για να σταματήσει η γενοκτονία που πραγματοποιείται μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου στη Γάζα, εξακολουθώντας  να εφοδιάζει με όπλα την ακροδεξιά κυβέρνηση του Ισραήλ και συλλαμβάνοντας κάθε Γερμανό διαδηλωτή που λέει ΟΧΙ ΣΤΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ως αντισημίτη, καλό είναι να δούμε κι εμείς σοβαρά τι μας προτείνει να κάνουμε σχετικά με το γερμανικό χρέος, ηθικό και οικονομικό.

          Αρκετοί Γερμανοί ιστορικοί και πολιτικοί αναλυτές, ανάμεσα τους και ο ιστορικός Καρλ-Χάιντς Ροτ στο άρθρο του «Η διπλή ηθική της γερμανικής πολιτικής μνήμης» εξηγεί ότι η ΟΔΓ αντιμέτωπη με τις απαιτήσεις της Πολωνίας για πολεμικές αποζημιώσεις και αποζημιώσεις για τα θύματα, έστησε επιτροπές μελέτης του θέματος που επεξεργάστηκαν πέντε εναλλακτικές κρατικές πολιτικές: Από τη γενναιόδωρη αποζημίωση μέχρι την απόρριψη όλων των οικονομικών απαιτήσεων, τη λεγόμενη και «μηδενική λύση», καθώς  και τρεις ενδιάμεσες καταστάσεις. Κι επέλεξαν ως επίσημη γερμανική κρατική πολιτική απέναντι όχι μόνο στην Πολωνία αλλά και σε μας και σε οποιονδήποτε άλλο με οικονομικές αξιώσεις την πέμπτη, τη μηδενική λύση.   

          Κι επειδή τίποτα δεν είναι αυτονόητο, θα έπρεπε οι νεότεροι τουλάχιστον ν΄ αναρωτηθούν αν θα βρισκόμασταν εμείς εδώ απόψε να κουβεντιάζουμε μ΄ αυτό το πλαίσιο, 82 χρόνια μετά, αν δεν υπήρχαν όλα αυτά τα χρόνια η δουλειά που έκαναν για να μην ξεχαστούν ούτε τα φοβερά εγκλήματα πολέμου ούτε οι απαιτήσεις για στήριξη των κρατών και των οικογενειών που ξεκληρίστηκαν:

Όλες οι Ενώσεις των βετεράνων της Εθνικής Αντίστασης, που σήμερα βέβαια με το φυσικό θάνατο των μελών τους είναι ουσιαστικά Ενώσεις Φίλων.

Οι Ενώσεις Θυμάτων των Μαρτυρικών Χωριών, η δική σας εδώ ΄Ενωση Θυμάτων Ολοκαυτώματος Δήμου Βιάννου.

Η δράση του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα που συνίδρυσε ο Μανώλης Γλέζος (που ήταν μέχρι το θάνατο του κι ο πρώτος επικεφαλής του), που κατεξοχήν κράτησε στην επικαιρότητα και διεθνοποίησε το ζήτημα.

Και βέβαια δεν θα ήμασταν εδώ απόψε και μ΄ αυτή τη σύνθεση, αν δεν υπήρχε η δράση των αντιφασιστών Γερμανών, που συμπαραστάθηκαν από την πρώτη στιγμή μέσα στην ίδια τη Γερμανία υπονομεύοντας από τα μέσα το Γερμανικό Κρατικό Αφήγημα. Τους ευχαριστούμε από καρδιάς. Και στους δυο εκπροσώπους τους από την Αντιφασιστική Ομάδα του Αμβούργου που βρίσκονται απόψε μαζί μας και ιδιαίτερα στην καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Μίνστερ που μας ρώτησε εδώ απόψε αν μετά απ’  όσα έκαναν οι ναζί συμπατριώτες της στο νησί μπορούμε να τους θεωρούμε φίλους μας, απαντώ ότι δεν τους θεωρούμε απλώς φίλους, αλλά επίσης συναγωνιστές και συντρόφους.

Τι υπάρχει σήμερα απέναντι μας, κι εμείς κι αυτοί;

Υπάρχει μια πραγματική βιομηχανία επιβολής συλλογικής μνήμης στην Ελλάδα από μεριάς της γερμανικής κρατικής πολιτικής, έτσι ώστε σε πολιτικό επίπεδο να επέλθει μια ιστορική συμφιλίωση που φέρνει τη Γερμανία στην ίδια πλευρά με τα θύματα της στρατιωτικής μηχανής των ναζί. Άρα ουσιαστικά, όντας όλοι κι εξίσου θύματα πολέμου, δεν μπορεί να υπάρχει και θέμα αποζημιώσεων.  Πρόκειται για μια πολιτική εργαλειοποίησης της ιστορικής συλλογικής μνήμης, προκειμένου να περάσει τελικά ως αυτονόητη η άρνηση αποζημίωσης κρατών και οικογενειών των θυμάτων, δηλ. για την «εισαγωγή και στη χώρα μας του τύπου «πολιτισμού μνήμης», τον οποίο υιοθέτησαν οι γερμανικές ελίτ από τις αρχές της δεκαετίας του ’90.

Γι’  αυτό την εποχή των μνημονίων υπήρχε η Ελληνογερμανική Συνέλευση των Δήμων υπό τον κ. Φούχτελ, που η Μέρκελ έλεγε με τρυφερότητα δημόσια ότι οι Κρητικοί τον αποκαλούν Φουρχτελάκη.

Γι΄ αυτό υπάρχει σήμερα το Ελληνογερμανικό Ταμείο για το Μέλλον και το Ελληνογερμανικό Ίδρυμα Νεολαίας, το καθένα με ετήσιο προϋπολογισμό λίγα εκατομμύρια ευρώ, που είναι ωστόσο αρκετά για τις παρεμβάσεις που προτρέπουν – πάντα σε συνεργασία με το Γερμανικό Ίδρυμα Μνήμη, Ευθύνη και Μέλλον, π.χ. χρηματοδοτούν ντοκιμαντέρ για μαρτυρικούς τόπους, αναλαμβάνουν να στήσουν μουσεία μνήμης όπως έχουν προτείνει στις Φυλακές της Αγυιάς, να βοηθήσουν στην αναδιοργάνωση ήδη οργανωμένων χώρων, όπως είναι το Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Οργανώνουν επισκέψεις Γερμανών εκπαιδευτικών στην Ελλάδα, σαν αυτές που έγιναν στα Χανιά κι Ελλήνων στη Γερμανία, και κυρίως προωθούν συναντήσεις και ανταλλαγές νέων ιστορικών, σαν αυτές που συμπεριλάμβανε το πρόγραμμα που «έτρεξε» 2021-2023 με τίτλο «Θυμόμαστε για το αύριο» με συγχρηματοδότηση και του Γερμανικού Υπουργείου Οικογένειας, Τρίτης Ηλικίας, Γυναικών και Νεολαίας.

Γιατί για να πετύχουν αυτοί οι στόχοι, πρέπει ουσιαστικά να υπάρξει ένα ρεύμα νέων Ελλήνων ιστορικών που να έχουν την ίδια άποψη – κι αυτό να γράφουν - με τον πρώην Αντιπεριφερειάρχη Χανίων, που τον Μάρτιο 2017 σε συνάντηση με τον Ακόλουθο Άμυνας της Πρεσβείας της ΟΔΓ στην Αθήνα, δήλωσε: «Όλοι είναι θύματα σ΄ έναν πόλεμο κι αυτό το μήνυμα θέλουμε να περάσουμε στις επόμενες γενιές.» Επειδή βέβαια είναι πρωτάκουστο τα θύματα να ζητούν αποζημιώσε το ένα από τ’ άλλο …

          Θα ήθελα τέλος να πω ότι αυτή η εκδήλωση μνήμης μιας φοβερής πράξης δεν αφορά μόνο τη Βιάννο, την Κρήτη ή την Ελλάδα – είναι παγκόσμιας σημασίας κι έχει ταυτόχρονα φοβερή επικαιρότητα: Γιατί  ποιο είναι το βασικό μήνυμα της; ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ! Never again! Nie wieder! Και σε όλες τις γλώσσες που υπάρχει αυτό, όλοι καταλαβαίνουν το ακριβές περιεχόμενο του.

Όποιος νομίζει ότι αυτό το μήνυμα στις μέρες μας είτε είναι αυτονόητο είτε έχει τυπική σημασία, ας το σκεφτεί για δεύτερη φορά. Εγώ θα πω μόνο ότι πριν 3 μέρες το Εβραϊκό Ίδρυμα για το Ολοκαύτωμα του Λος Αντζελες έβγαλε μια ανακοίνωση που έλεγε απλά το εξής: Το ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ δεν ισχύει μόνο για το Εβραϊκό Έθνος, αλλά για όλους τους λαούς χωρίς οποιαδήποτε εξαίρεση. Κι αμέσως, γι΄ αυτό και μόνο το «αυτονόητο», έπεσαν να τους «φάνε»  μια πλειάδα αμερικάνικα εβραϊκά - και όχι μόνο - ιδρύματα. Γι΄ αυτό και αξίζει συγχαρητήρια η ανακοίνωση του Δημοτικού Συμβουλίου του Ηρακλείου που ζητά να μπει τέρμα στη γενοκτονία στη Γάζα και που μεταφρασμένη σε 4 γλώσσες (ελληνικά, αγγλικά, εβραϊκά κι αραβικά) βρίσκεται σήμερα τοιχοκολλημένη σε διάφορα σημεία της πόλης. Κάθε φορά που έβλεπα την αντίδραση των τουριστών αυτές τις μέρες που ήμουνα στο Ηράκλειο, έλεγα «μπράβο!».

          Θα ήθελα επίσης να χαιρετήσω με ιδιαίτερη χαρά την αποψινή παρουσία εδώ των εκπροσώπων του Σοκαρά, που μόλις αναγνωρίστηκε επιτέλους ως μαρτυρικός τόπος. Και να θυμηθώ και να μνημονεύσω τον πρωτοπόρο φιλόλογο, ιστορικό ερευνητή, συγγραφέα και κοινοτάρχη Σήφη Κόσογλου, που σε πολύ δύσκολες συνθήκες σήκωσε πολύ ψηλά τη σημαία της αναγνώρισης της εκτέλεσης των 28 και έφυγε από κοντά μας 11 χρόνια πριν όχι μόνο πρόωρα, αλλά και βαθιά πικραμένος για τ’  αντανακλαστικά του Ελληνικού Κράτους.

Σήφης Κόσογλου