23.11.2025 - Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ για το νέο βιβλίο της Ν. Βαλαβάνη «Θ. Ν. – Ένα χρονικό για “τα παιδιά του Φλεβάρη” μισόν αιώνα αργότερα»

 

   23.11.2025 Η ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ 

  για το νέο βιβλίο της Ν. Βαλαβάνη

«Θ. Ν. – Ένα χρονικό

για “τα παιδιά του Φλεβάρη”

μισόν αιώνα αργότερα

«Θ. Ν. – Ένα χρονικό για “τα παιδιά του Φλεβάρη” μισόν αιώνα αργότερα». Ένα βιβλίο της Νάντιας Βαλαβάνη, που αναφέρεται στο λεγόμενο «χτύπημα του Φλεβάρη» (1974) της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών ενάντια στο ΚΚΕ, την ΚΝΕ και την Αντι-ΕΦΕΕ, το συντριπτικότερο χτύπημα που δέχτηκε το ΚΚΕ στη διάρκεια της δικτατορίας, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των εκδόσεων του συνολικότερα για την περίοδο της χούντας, είναι στην κυριολεξία tabula rasa.

Το «Θ.Ν.» (Θα νικήσουμε) του τίτλου δεν είναι παρά το αρκτικόλεξο με το οποίο έκλεινε σχεδόν κάθε «διάλογος» μεταξύ των κελιών. Για λόγους οικονομίας δυνάμεων και καθώς αποτελούσε το κεντρικότερο σύνθημα του «μορς των τοίχων», χτυπούσαν μόνο τ’  αρχικά. Ως προς τι οι δεσμώτες της Μεσογείων εννοούσαν ότι θα νικούσαν; H συγγραφέας το ερμηνεύει ως κάτι τόσο ευρύ, που «χωρούσε» τα πάντα, ξεκινώντας από την παγκόσμια νίκη του σοσιαλισμού. Ωστόσο, πριν απ’  όλα αφορούσε την πιο σημαντική, στις δοσμένες συνθήκες, νίκη: Ενώ άλλοι διαφεντεύουν το κορμί σου με δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω σου, τη ζωή σου να συνεχίζεις να την ελέγχεις ακόμα εσύ.

Είναι αξιοσημείωτο ότι, σε σχέση με τη σύγχρονη ιστορία της χώρας, μόλις τα τελευταία χρόνια, ξεκινώντας από την περίοδο πριν τα 50χρονα του Πολυτεχνείου (2023) και με επίκεντρο μια σειρά ιστορικά συνέδρια μ’ αυτή την αφορμή, άρχισε να εκδηλώνεται ένα πιο έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον συνολικότερα για την περίοδο της δικτατορίας και να πυκνώνει η σχετική βιβλιογραφία. Η τελευταία περίοδος, ωστόσο, αυτή της Ιωαννιδικής «δικτατορίας μέσα στη δικτατορία» (μετά από ένα «πραξικόπημα μέσα στο πραξικόπημα») έχει ελάχιστα διερευνηθεί: Ακόμα και η «συμβολή» της Χούντας στην τραγωδία της Κύπρου, με κατάληξη την κατάρρευση της, που είναι το τμήμα αυτής της περιόδου που συγκεντρώνει κυρίως το ιστορικό ενδιαφέρον, δεν έχει και δε μπορεί να μελετηθεί σε βάθος όσο τμήμα των «Φακέλων της Κύπρου» – κι ένας μεγάλος όγκος γενικότερου αρχειακού υλικού – παραμένουν ακόμα κλειστά.

Το αντικείμενο, ωστόσο, από αυτή την περίοδο συγκεντρώνει την προσοχή. Η Νάντια Βαλαβάνη μάς ενημερώνει ότι η συνολική βιβλιογραφία γι’ αυτό αποτελείται από 3 βιβλία, το ένα – με πρακτικά από τη «Δίκη των Βασανιστών» στο Κακουργιοδικείο Χαλκίδας – εξαντλημένο.

Το βιβλίο της Νάντια Βαλαβάνη, το τέταρτο που κυκλοφορεί με αυτό το θέμα, είναι διαφορετικό ως προς τον χαρακτήρα του από τα προηγούμενα τρία.

Είναι βεβαίως βιβλίο μαρτυρίας, καθώς 50 χρόνια από το «συμβάν» η Βαλαβάνη αποφασίζει να δημοσιοποιήσει τα σχετικά με την πεντάμηνη ανάκριση που βίωσαν οι 41 που παραπέμφθηκαν τελικά για να δικαστούν από το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών με την ολοκλήρωση του (προανακριτικού) πορίσματος της  Ασφάλειας και την προσαγωγή τους για να απολογηθούν στον Ανακριτή και τον Επίτροπο του Έκτακτου Στρατοδικείου, που αποφάσισαν και την προφυλάκιση τους. Αναφέρεται επίσης, άμεσα ή έμμεσα, στην ανάκριση μιας σειράς από τους 73 που ανακρίθηκαν με τα ίδια μέσα για συντομότερο χρονικό διάστημα και τελικά αφέθηκαν ελεύθεροι με την αιτιολογία ότι δεν συγκεντρώθηκαν αρκετά στοιχεία εις βάρος τους για την απαγγελία ατομικών κατηγοριών. Αλλά και σε κάποιους απ’ τους 59, που πέρασαν στην παρανομία χωρίς να μπορέσουν να τους συλλάβουν και παραπέμφθηκαν κι αυτοί από την Ασφάλεια στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών με πρόταση να δικαστούν ερήμην, από κοινού σε μια «δίκη των 100» – που δεν έγινε ποτέ – τον Σεπτέμβρη του 1974…

Προφορική ιστορία

Ως τέτοιο, το βιβλίο της Νάντιας Βαλαβάνη ανήκει κατ’  αρχήν στον τομέα της λεγόμενης «προφορικής ιστορίας»: τον λιγότερο αξιόπιστο και περισσότερο υποκειμενικό απ’  όλους τους τομείς, σύμφωνα με την συγγραφέα του, πολύτιμο, ωστόσο, καθώς διασώζει την «ιστορία από τα κάτω» ως μοναδική πηγή μετά το κάψιμο των «φακέλων», ενώ ταυτόχρονα συνδέει τον σύγχρονο ερευνητή και αναγνώστη με την αίσθηση της εποχής και τα αισθήματα όσων βίωσαν ως «δημόσια» μέρος της προσωπική τους ιστορίας – κάτι που δύσκολα «βγαίνει» μέσα από τα αρχειακά υλικά. Στην «προφορική ιστορία» ανήκουν επίσης το εξαιρετικό Από το παράνομο τυπογραφείο της «Πανσπουδαστικής» στην Ασφάλεια της Μεσογείων της Αγγελικής Σωτήρη (Σύγχρονη Εποχή, 2024), καθώς και εν μέρει, λόγω του τμήματος των μαρτυριών ως προς την ανάκριση που περιέχει, το βιβλίο συλλογικών συνεντεύξεων με 19 από «τα παιδιά του Φλεβάρη» του Λάμπρου Τόκα με τον ίδιο τίτλο – το βιβλίο που, στα  40χρονα από το «χτύπημα», «βάφτισε» με αυτό το όνομα όλους όσοι πιάστηκαν ή καταδιώχθηκαν γι’  αυτή την υπόθεση (Καστανιώτης, 2014).

Βιωματικά ντοκουμέντα

Τα «βιωματικά» τμήματα του βιβλίου, ωστόσο, όπως μας λέει η συγγραφέας, καθώς η μνήμη παίζει παιχνίδια όταν έρχεσαι να την επικαλεστείς δεκαετίες αργότερα, έχουν «διορθωθεί» και συμπληρωθεί με βάση πρωτογενές και, σπάνιο, αρχειακό υλικό: Τον προσωπικό «αστυνομικό φάκελο» της από την Γενική Ασφάλεια Αθηνών (Υποδιεύθυνση της Αστυνομίας Πόλεως) και την Υποδιεύθυνση Ασφαλείας της Χωροφυλακής στο Ηράκλειο Κρήτης, που για κάποιους λόγους, ακατανόητους μέχρι σήμερα για τη Ν.Β., δεν κάηκε μαζί με τα 17 εκ. φακέλους που το 1989 η Κυβέρνηση Τζαννετάκη παράδωσε συνολικά στην πυρά. Συμπεριλήφθηκε, αντιθέτως, στους 2.110 λεγόμενους «ιστορικούς φακέλους», που διατηρήθηκαν. (Πρωτοφανές, για τα παγκόσμια χρονικά, «έγκλημα ενάντια στην ιστορική μνήμη» χαρακτηρίζει το κάψιμο των φακέλων η συγγραφέας του βιβλίου: «σταθμό» σε μια κρατική πολιτική λήθης, που ξεκίνησε πριν απ’  αυτό  και συνεχίζεται σήμερα με τη συστηματική καταστροφή των τοπόσημων σύγχρονης ιστορικής μνήμης. Κορυφαία παραδείγματα, η κατεδάφιση των Φυλακών Αβέρωφ, της Μπουμπουλίνας και των Φυλακών Μπογιατίου της ΕΣΑ, ενώ απ’  ότι φαίνεται πιθανότατα προετοιμάζονται για παρόμοια τύχη η Μεσογείων και το υπόλοιπο, πέραν των ίδιων των κτιρίων, νησί της Γυάρου, προοριζόμενο ν΄ αποτελέσει hub «ελαφρού» τουρισμού και «πάρκο» ανεμογεννητριών).

1974. Αεροδρόμιο Ελληνικού – Ο Χαρίλαος Φλωράκης γυρίζει από το εξωτερικό χωρίς ιθαγένεια και διαβατήριο – Η Νάντια Βαλαβάνη μεταφράστρια στην επί τόπου συνέντευξη τύπου στους ξένους ανταποκριτές

Η «Υπόθεση Αμπατιέλου»

Το βιβλίο της Νάντιας Βαλαβάνη συμπληρώθηκε, επίσης, με υλικό από την (τελευταία στην ιστορία του) Δικογραφία του Έκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών («Υπόθεση Αμπατιέλου»), που αλλάζει με ριζικό τρόπο την εικόνα για το τι έμελλε γενέσθαι αν δεν κατάρρεε η χούντα, καθώς οι Στρατοδίκες φαίνεται να υπονοούν σαφώς ότι, μετά από μια πεντάμηνη ανάκριση (Φλεβάρης-Ιούνης 1974) η Ασφάλεια έκανε λάθη και φέρθηκε «λίαν επιεικώς» στους 73 που άφησε ελεύθερους, αλλά και στους 59 που δεν είχε κατορθώσει να συλλάβει, και καταλήγουν σε, εκτός δημοσιότητας μέχρι σήμερα, δραστικότερα μέτρα από τη «δίκη των 100» του προανακριτικού «Πορίσματος» της Ασφάλειας. Απ’ αυτή τη σκοπιά είναι εν μέρει και βιβλίο έρευνας, όπως είναι εξ ολοκλήρου το βιβλίο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη Μεσογείων 14-18 – Η Γενική Ασφάλεια Αθηνών την περίοδο της δικτατορίας (1971-1974), που αναφέρεται και στην άνοιξη-καλοκαίρι του 1974 αντλώντας υλικό κυρίως από τα πρακτικά της Δίκης της Χαλκίδας.

Υβρίδιο προφορικής ιστορίας και ιστορικής έρευνας

Το βιβλίο της Ν. Βαλαβάνη αποτελεί, έτσι, ένα υβρίδιο προφορικής ιστορίας (μαρτυρία) και ιστορικής έρευνας. Επιπλέον, μ’ έναν συνδυασμό των δύο, καταφέρνει κάτι σχετικά σπάνιο: Ν΄ αναδείξει, πέρα απ’  τα ίδια τα βασανιστήρια, τον γενικότερο «σοφιστικέ» τρόπο λειτουργίας – εκτός σύγκρισης με τον «αγνό» μπρουταλισμό της ΕΣΑ – του μηχανισμού των βασανιστών της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών (οφειλόμενο και στην εκπαίδευση, προέλευσης ΗΠΑ, που είχαν τουλάχιστον οι ανώτεροι αξιωματικοί). Με αποτέλεσμα, καθημερινά στα μπουντρούμια, στα γραφεία των ανακριτών και στο υπόγειο γκαράζ να σχεδιάζονται και να εκτελούνται πολύπλοκα «θεατρικά σενάρια» με σκοπό την ταυτόχρονη παραπλάνηση και υπονόμευση όσων θεωρούσαν ως δικά τους δεδομένα εκείνοι που υφίσταντο την ωμή βία: Προφανώς ήξεραν ότι αυτό που «κρατάει» ένα αγωνιστή – και μάλιστα νεαρής ηλικίας, όπως ήταν η συντριπτική πλειοψηφία όσων οδηγήθηκαν στη Μεσογείων – απέναντι στον φυσικό πόνο δεν είναι ο βαθμός αντοχής σ΄ αυτόν, αλλά το μέγεθος της αφοσίωσης σ΄ έναν γενικότερο σκοπό, που κάνει ακόμα και τον θάνατο να φαντάζει προτιμότερος. ‘Εχει ενδιαφέρον, βεβαίως, και η έκταση της εμπλοκής αυτών των μεθόδων με την γραφειοκρατία, που η Ν.Β. επιμένει ότι «δεν την πιάνει φοβέρα καμιά». Είναι σημαντικό, επίσης, ότι η συγγραφέας καταφέρνει να δείξει τη διαφορά στην αίσθηση της περιόδου και  στη συμπεριφορά – σε σχέση με τις παλιότερες περιόδους – τόσο των κρατούμενων όσο και των βασανιστών, που έκανε το γεγονός ότι πρόσφατα, δύο μόλις μήνες πριν την σύλληψη τους, είχε υπάρξει όχι απλώς μαζικό φοιτητικό κίνημα, αλλά ένα («το») Πολυτεχνείο…

Γραμμένο με χιούμορ

Το «Θ.Ν.» αφορά επίσης πως ένα κορίτσι 19,5 ετών εμπλέκεται σε μια κατάσταση που ξέρει μόνο από τη διεθνή λογοτεχνία – και το πόσο διαφέρει η μυθοπλασία από την πραγματικότητα μιας πολύμηνης κράτησης και ανάκρισης, εμμονικά εστιασμένης 24 ώρες το 24ωρο στον καθένα και στην καθεμιά απ’ τους νεαρούς δεσμώτες. Γραμμένο με χιούμορ και ζωντανή γλώσσα και περιγραφές, είναι ένα βιβλίο γεμάτο ήχους: Όχι μόνο από τις αγριοφωνάρες ανακριτών και φρουρών, αλλά επίσης με πολύ τραγούδι a capella μέσα από τα κελιά, αντίδοτο στη μοναξιά και στον φόβο – από αντάρτικα, ρεμπέτικα και λαϊκά, νέγρικα spirituals και αμερικάνικα τραγούδια διαμαρτυρίας μέχρι όπερα και παιδικά. Αλλά βέβαια και με το απογευματινό συλλογικό σφύριγμα, περίπου ώρα 7, όταν από το υπόγειο έφερναν υποβαστάζοντας τον «μεσημεριανό» κι έπαιρναν για ανάκριση με φάλαγγα τον «νυχτερινό»…

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν επίσης τα παραρτήματα στο βιβλίο, με τη δημοσιοποίηση εγγράφων από τον αστυνομικό «φάκελο» της Ν.Β. σχετικών με τις παρακολουθήσεις μέσα στην ΑΣΟΕΕ και σε γειτονιές της Αθήνας μετά από αίτηση του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως (Κυβέρνηση Καραμανλή, υπουργός Σόλων Γκίκας) – δηλ. με την «παράνομη» συμπεριφορά Ασφάλειας και κυβέρνησης τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Συνολικότερα, είναι ένα βιβλίο που θα διαβαστεί και θ’  αγαπηθεί – και, το πιθανότερο, θα «μείνει».